Αξώμη ή Αξούμ

(Aksum).Πόλη (34.300 κάτ. το 2002) της βόρειας Αιθιοπίας, στην επαρχία Τιγκρέ, σε υψόμετρο 2.125 μ., 15 χλμ. ΝΔ της πόλης Άντουα. Είναι σημαντικό κέντρο διάθεσης γεωργικών προϊόντων (δημητριακά, καφές κ.ά.), με αξιόλογες βιοτεχνίες υφαντών, δερμάτων και πολύτιμων μετάλλων. Αποτελεί το μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο Κοπτών στη χώρα. Ιστορία. Στην αρχαιότατη αυτή πόλη μετέφερε την Κιβωτό της Διαθήκης η βασίλισσα του Σαβά (10ος αι.). Κατά τον 1o αι. μ.Χ., η Α. έγινε πρωτεύουσα του ομώνυμου κράτους που στα όριά του περιλάμβανε και τα παράλια της Υεμένης. Ο βασιλιάς Αφιλάς (περ. 277-280 μ.Χ.) επεξέτεινε την κυριαρχία του κράτους προς Β και Δ και τις κατακτήσεις του συνέχισε ο βασιλιάς Εξάνος (περ. 314-320 μ.Χ.), στα χρόνια του οποίου το Αξουμικό κράτος έφτασε στη μεγαλύτερή του ακμή. Επί Εξάνα έγινε μεταρρύθμιση της γραφής και η εισαγωγή του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας, γεγονότα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της χώρας. Κατά τον 5ο αι. η νέα θρησκεία είχε διαδοθεί σε ολόκληρο το κράτος. Στο πρώτο μισό του 6ου αι. ο βασιλιάς της Α. Ελ Εσβάας, με τη βοήθεια του Βυζαντίου, κατόρθωσε να υποτάξει τη μεσημβρινή Αραβία που έγινε αξουμική επαρχία με Αξουμίτες διοικητές· σύντομα όμως οι Άραβες, επί του διαδόχου του Ελ Εσβάας, Γκέβρα Μασκάλ, ανέκτησαν την Αραβία. Ο σχηματισμός του Αραβικού χαλιφάτου (7ος αι.) απέκοψε το κράτος της Α. από τη Μεσόγειο και το οδήγησε σε πολιτική και πολιτιστική παρακμή. Το 1530 η Α. υποδουλώθηκε στον Μοχαμέτ Αχμέτ Γκράντζα. Στη σημερινή πόλη βρέθηκαν πολλά υπολείμματα από την εποχή της ακμής της. Οι ανασκαφές άρχισαν το 1906 και συνεχίζονται ακόμα. Βρέθηκαν επιγραφές στη σαβαϊτική και ελληνική γλώσσα, πολλά λείψανα της μεταχριστιανικής θρησκευτικής αρχιτεκτονικής, αξουμιτικά νομίσματα –χρυσά τα αρχαιότερα και χάλκινα τα νεότερα– με προτομή βασιλιά, ημισέληνο ή σταυρό και επιγραφές στα ελληνικά ή αρχαία αιθιοπικά. Στην πόλη υπάρχει παλαιότατη μητρόπολη που χτίστηκε στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου από τους αδελφούς Αιδέστο και Φρουμέντιο (διετέλεσε πρώτος επίσκοπος). Διατηρούνται επίσης μονόλιθες εκκλησίες που μοιάζουν με τις εκκλησίες της Καππαδοκίας και νεκρικά μνημεία (πέτρινοι οβελίσκοι). Οι στήλες αυτές είναι είτε αλάξευτες είτε λαξευτές κατά ορόφους και το πάνω άκρο τους είναι στρογγυλό ή ημισφαιρικό. Η μεγαλύτερη από αυτές τις στήλες είχε ύψος 33 μ. Η Α. υπήρξε έδρα ορθόδοξου μητροπολίτη που υπαγόταν στοελληνικό πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Η έδρα αυτή έχει μεταφερθεί τώρα στην πρωτεύουσα της Αιθιοπίας, Αντίς Αμπέμπα.